Episode 86

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος του Νίκου Καζαντζάκη

Ο Νίκος Καζαντζάκης, ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές και συγγραφείς του 20ού αιώνα, δεν υπήρξε μόνο λογοτέχνης και φιλόσοφος αλλά και βαθιά πολιτικός καλλιτέχνης. Το θεατρικό του έργο «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» (1944) αποτελεί μια σύνθεση ιστορικού δράματος, φιλοσοφικού στοχασμού και εθνικής αυτοσυνείδησης. Μέσα από τη δραματουργία του, ο Καζαντζάκης ανασυστήνει τις τελευταίες μέρες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συνθέτει ένα έργο βαθύτατα συμβολικό και διαχρονικό.

Υπόθεση και πλοκή

Το έργο διαδραματίζεται τις παραμονές της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (1453). Κεντρική φιγούρα είναι ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος όχι μόνο με την πολιορκία των Οθωμανών και την προδιαγεγραμμένη πτώση, αλλά και με ηθικά, υπαρξιακά και εθνικά διλήμματα. Ο Κωνσταντίνος δεν είναι απλώς στρατιωτικός και ηγέτης· είναι σύμβολο του ανθρώπου που καλείται να σταθεί όρθιος μπροστά στον θάνατο και την Ιστορία, έχοντας επίγνωση της ευθύνης του απέναντι στο παρελθόν και στο μέλλον.

Χαρακτήρες και σκιαγράφηση

Η μορφή του Παλαιολόγου προβάλλεται σχεδόν τραγικά ηρωική: ένας ηγεμόνας που παλεύει μέχρι τέλους, όχι μόνο για το κράτος, αλλά για την ίδια την ιδέα της Ρωμιοσύνης. Δίπλα του ξεχωρίζουν και άλλοι χαρακτήρες, όπως ο Λουκάς Νοταράς, που εκφράζει την πολιτική πραγματικότητα, ο Καρδινάλιος Ισίδωρος, που εισάγει την ένταση Ανατολής-Δύσης, και η Άννα, τραγική γυναικεία φιγούρα που ενσαρκώνει την εσωτερική διάσπαση της εποχής. Οι χαρακτήρες δεν παρουσιάζονται απλώς ως ιστορικά πρόσωπα αλλά ως φορείς ιδεών και παθών, σύμφωνοι με το καζαντζακικό πνεύμα.

Ιστορικό υπόβαθρο και ατμόσφαιρα εποχής

Η πτώση της Πόλης λειτουργεί εδώ ως κατεξοχήν συμβολικό γεγονός. Ο Καζαντζάκης δεν αποσκοπεί στην πιστή ιστορική αναπαράσταση, αλλά αντλεί από τα γεγονότα για να εξερευνήσει υπαρξιακές αγωνίες, την έννοια της θυσίας, την παρακμή και την ελπίδα. Το έργο διαπνέεται από έναν τόνο αποχαιρετισμού, γεμάτο μεγαλείο και πένθος. Ο συγγραφέας υφαίνει μια γλώσσα λυρική, με αρχαϊκά στοιχεία, που εντείνει την αίσθηση του ιστορικού και πνευματικού βάρους.

Τι αποκομίζει ο θεατής

Ο θεατής δεν παρακολουθεί απλώς την πτώση μιας αυτοκρατορίας· βιώνει τον εσωτερικό αγώνα του ανθρώπου απέναντι στην Ιστορία, την ευθύνη του απέναντι στην κοινότητα και το αναπόφευκτο της φθοράς. Η τραγική ανύψωση του Παλαιολόγου σε σύμβολο και μάρτυρα κινητοποιεί συγκίνηση, δέος, και βαθύ αναστοχασμό για τη σχέση μας με την Ιστορία και την ταυτότητα.

Παρουσιάσεις του έργου

Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά στο εξωτερικό το 1945 στη Ζυρίχη, σε σκηνοθεσία του μεγάλου σκηνοθέτη Λέοπολντ Λίντμπεργκ, στο Schauspielhaus. Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε αρκετά αργότερα, με πιο γνωστή την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου το 1960, σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη, με τον Μάνο Κατράκη στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι παραστάσεις αυτές ενίσχυσαν τη φήμη του έργου ως κορυφαίου δείγματος ελληνικής τραγωδίας του 20ού αιώνα.

Η αίσθηση του θεατή

Ο θεατής φεύγει από την παράσταση με ανάμικτα συναισθήματα: δέος για τη δύναμη του ηρωισμού, θλίψη για το αναπόφευκτο τέλος, και θαυμασμό για το μεγαλείο ενός πολιτισμού που, ακόμη και στο τελευταίο του ξέσπασμα, ύψωσε τον άνθρωπο ως ηθικό ον. Το έργο λειτουργεί σαν ένας πνευματικός καθρέφτης: μας θέτει ενώπιον του δικού μας τρόπου να υπάρχουμε με ευθύνη, τιμή και συνείδηση.

Ο συγγραφέας

Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883–1957) δεν υπήρξε απλώς λογοτέχνης. Ήταν ένας πνευματικός οδοιπόρος, που σε κάθε του έργο αναζητούσε την υπέρβαση της ανθρώπινης φύσης. Από τη «Ζωή και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» ως τον «Καπετάν Μιχάλη» και τον «Τελευταίο Πειρασμό», ο Καζαντζάκης ανιχνεύει τα όρια του πνεύματος και της πίστης. Ο «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» είναι το θεατρικό του αντίστοιχο: ένα έργο μνήμης, πόνου και ανάτασης.

Η ιστοσελίδα μου

https://www.angeligeorgia.gr

Τα Podcast μου:

https://angeligeorgiastoryteller.gr

https://mithoikaipolitismoi.gr

https://akougontasmetingeorgia.gr

https://theatromeangeligeorgia.gr

Το κανάλι μου στο you tube

https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured

Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:

https://www.facebook.com/angeligeorgia

Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί: