Episode 118
Μήδεια του Ευριπίδη
Μήδεια – Ευριπίδης: Η φωνή της οργής και της παραβίασης του όρκου
Η τραγωδία Μήδεια του Ευριπίδη, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 431 π.Χ. στα Διονύσια της Αθήνας, αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα παραδείγματα του πώς η αρχαία τραγωδία εισδύει στα σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Αν και το έργο κατέλαβε την τρίτη θέση στον δραματικό αγώνα της εποχής, η επίδρασή του διέσχισε αιώνες και πολιτισμούς, προβάλλοντας μια γυναίκα-πυρκαγιά που αρνείται να μείνει στη σιωπή του παραμερισμένου φύλου.
Υπόθεση και Δομή του Έργου
Η ιστορία είναι γνωστή: η Μήδεια, βασιλοπούλα της Κολχίδας και μάγισσα, έχει εγκαταλείψει την πατρίδα της για χάρη του Ιάσωνα, βοηθώντας τον να κατακτήσει το χρυσόμαλλο δέρας. Όμως στην Κόρινθο, ο Ιάσωνας την προδίδει και παντρεύεται την κόρη του βασιλιά Κρέοντα. Η Μήδεια εξορίζεται και καταστρώνει εκδίκηση: σκοτώνει στέλνοντας δηλητηριασμένα δώρα στη νέα σύζυγο του Ιάσωνα και τον πατέρα της, και, το πιο φρικτό, τα ίδια της τα παιδιά, προτού διαφύγει στην Αθήνα. Παρά την καθαρότητα της πλοκής, η τραγωδία δεν είναι καθόλου απλοϊκή. Κινείται σε πολλά επίπεδα: ψυχολογικό, πολιτικό, ηθικό και μυθολογικό. Η καθαρότητα του λόγου, η ένταση της αντιπαράθεσης και η τραγική κορύφωση συνθέτουν ένα πυκνό και βαθιά δραματικό κείμενο.
Οι Χαρακτήρες – Η Μήδεια ως Αρχέτυπο
Η Μήδεια είναι από τις πιο πολύπλοκες γυναικείες μορφές στην παγκόσμια δραματουργία. Δεν είναι απλώς μια ζηλόφθονη γυναίκα. Είναι «ξένη», είναι μάγισσα, είναι γυναίκα με φωνή – πράγμα σπάνιο για τα πρότυπα της κλασικής Αθήνας. Ο Ευριπίδης, με ιδιαίτερη τόλμη, της δίνει ρητορική ισχύ, λογικά επιχειρήματα, θυμό, περηφάνια και έναν πόνο που καταλήγει σε αγριότητα. Αν και η πράξη της είναι αποτρόπαιη, η θεατρική της υπόσταση είναι συγκλονιστική.
Απέναντί της, ο Ιάσωνας εμφανίζεται ως τυπικός εκπρόσωπος μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας: κυνικός, ωφελιμιστής, καιροσκόπος. Οι λόγοι του είναι τεχνικά άρτιοι, αλλά ηθικά κενόδοξοι. Υπερασπίζεται τις επιλογές του με το μανδύα της λογικής, αγνοώντας τη συναισθηματική καταστροφή που επιφέρει.
Ο Κρέων, από την άλλη, αντιπροσωπεύει την εξουσία και τη λογική της διατήρησης της τάξης, χωρίς ιδιαίτερη φαντασία ή κατανόηση των βαθύτερων συγκρούσεων. Ο Αιγέας λειτουργεί ως θεϊκή πρόνοια, παρέχοντας καταφύγιο στην ηρωίδα, ένα είδος από μηχανής θεού, που όμως προσφέρεται από νωρίς στην πλοκή.
Ιστορικό και Κοινωνικό Πλαίσιο
Η Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., στην οποία παρουσιάστηκε η Μήδεια, ήταν ένας κόσμος σε μετάβαση. Οι σοφιστές, η δημοκρατία, ο Πελοποννησιακός πόλεμος, όλα συνθέτουν μια εποχή διαρκών αμφισβητήσεων. Ο Ευριπίδης, ευαίσθητος στους κοινωνικούς κραδασμούς, τολμά να αμφισβητήσει τα όρια της θηλυκότητας, της ηθικής, της ταυτότητας του Έλληνα, ακόμα και της ίδιας της ηρωικής παράδοσης. Μέσα σε ένα πλαίσιο που η γυναίκα θεωρείτο κτήμα και η βαρβαρική καταγωγή στιγματίζουσα, η Μήδεια απαιτεί να ακουστεί.
Αγών Λόγων – Η ρητορική ως πεδίο μάχης
Ο διάλογος Μήδειας – Ιάσωνα αποτελεί κεντρικό δραματουργικό άξονα του έργου. Η «άμιλλα λόγων» (στ. 546) μετατρέπεται σε μονομαχία λογικής, ηθικής και πάθους. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί τεχνικές που θυμίζουν ρητορική σχολή, προσδίδοντας στο δράμα αληθοφάνεια και ένταση. Ο θεατής καλείται να αποφασίσει ποιος έχει το δίκιο – αλλά και να αναγνωρίσει τα όρια του λόγου όταν το πάθος ξεχειλίζει.
Η Αντίδραση του Θεατή – Η Δύναμη της Κάθαρσης
Ο θεατής της Μήδειας δε φεύγει αμέτοχος. Αναγκάζεται να πάρει θέση, να βιώσει φρίκη, οίκτο, συμπόνια και δέος. Η κάθαρση, κατά τον Αριστοτέλη, επιτυγχάνεται μέσα από την ταύτιση με τον πόνο και την καταστροφή της ηρωίδας. Η Μήδεια δεν είναι τέρας. Είναι η σκιά κάθε πληγωμένης ανθρώπινης ύπαρξης που σπαράζει ανάμεσα στο δίκιο και την παράνοια. Ο Ευριπίδης δεν ζητά να τη δικαιολογήσουμε. Ζητά να την κατανοήσουμε.
Η Πρώτη Παράσταση και η Υστεροφημία
Η πρώτη παρουσίαση της τραγωδίας στην Αθήνα, το 431 π.Χ., δεν απέσπασε την αναγνώριση που της αξίζει. Ο Ευριπίδης ήρθε τρίτος, γεγονός που καταδεικνύει την πρόωρη ριζοσπαστικότητα του έργου. Η αποδοχή ήρθε αιώνες αργότερα, ιδίως μέσω της Αναγέννησης και της σύγχρονης ψυχαναλυτικής προσέγγισης. Η Μήδεια ανεβαίνει πλέον συστηματικά σε παγκόσμια σκηνή, από την Επίδαυρο ως το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, σε πλήθος μεταφράσεων και διασκευών.
Ο Ευριπίδης – Ο δραματουργός της ψυχής
Ο Ευριπίδης (480–406 π.Χ.) ξεχώρισε για την καινοτομία του. Σε αντίθεση με τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή, στρέφεται στο άτομο και την εσωτερική του πάλη. Οι ήρωές του σκέφτονται, αγωνιούν, εξεγείρονται, πάσχουν. Δεν είναι σύμβολα, είναι άνθρωποι. Στην Μήδεια, η ευφυΐα του φτάνει στο απόγειο: μας δείχνει την τραγωδία όχι ως τιμωρία από θεούς, αλλά ως συνέπεια παθών και ηθικών αδιεξόδων.
Η Μήδεια παραμένει συγκλονιστικά σύγχρονη. Θίγει τη θέση της γυναίκας, την προδοσία, την κοινωνική υποκρισία, τη ματαίωση και τον θυμό που γίνεται φλόγα. Είναι μια τραγωδία για την προδομένη εμπιστοσύνη, για την έκπτωση των όρκων και για το τίμημα της υπερηφάνειας. Ο θεατής δεν μπορεί να την ξεχάσει. Γιατί η Μήδεια είναι μέσα του – είτε ως φωνή διαμαρτυρίας, είτε ως σκιά του ανεξέλεγκτου πάθους που καραδοκεί.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
