Episode 157
🎭 Καβαλερία Ποπολάνα του Γρηγόρη Ξενόπουλου
Ένα θέατρο μπορεί να γεμίσει με δάκρυα, με γέλια, με σιωπές. Στην περίπτωση της Καβαλερίας Ποπολάνας, γεμίζει με τραγανή ειρωνεία και λαϊκή μπέσα, με κώδικες τιμής που έρχονται κατευθείαν από την παλιά, ρομαντική Ελλάδα – την Ελλάδα των καφενείων, των κομματικών καυγάδων και των ανδρών που χτυπούν το τραπέζι με τη γροθιά, αλλά φεύγουν με σκυμμένο κεφάλι.
🗡 Υπόθεση: Όταν η ιπποσύνη βράζει στο αίμα
Το έργο μάς μεταφέρει στην προεκλογική ατμόσφαιρα ενός μικρού επαρχιακού τόπου, πιθανότατα στα τέλη του 19ου ή τις αρχές του 20ού αιώνα – τότε που οι κομματάρχες είχαν μεγαλύτερη εξουσία από τους υπουργούς, και τα εκλογικά καφενεία λειτουργούσαν ως γήπεδα τιμής και οπαδικής πίστης. Οι ήρωες είναι δύο παλικαράδες, πιστοί στους αντίπαλους κομματάρχες τους, που συναντιούνται σε ένα ραντεβού τιμής. Είναι λαϊκοί, θερμόαιμοι, με ψυχή ευθύβολη και στόμα ξυράφι. Ο ένας προσβάλλει τον άλλον και το αποτέλεσμα είναι ένα ντουέτο λεβεντιάς και ηλιθιότητας μαζί, με αποκορύφωμα τη μονομαχία. Το μαχαίρι σηκώνεται – αλλά η ανθρώπινη ευαισθησία κλέβει το τελευταίο πλάνο. Η έννοια του «καβαλιέρου» δεν αποδίδεται εδώ με ιταλική φινέτσα αλλά με ελληνική φλογερή αυθορμησία, χρωματισμένη από λαϊκές συνήθειες, τοπικισμό και μια αντρίκεια υπερηφάνεια που προκαλεί άλλοτε γέλιο, άλλοτε συγκίνηση.
👥 Χαρακτήρες: Μασκαράδες του πάθους και της μπέσας
Ο Ξενόπουλος δεν πλάθει χαρακτήρες για ανάλυση· πλάθει καθρέφτες της εποχής του. Οι δύο παλικαράδες του έργου, χωρίς πολλά βάθη, χωρίς δραματικές εσωτερικές συγκρούσεις, είναι καρικατούρες που μιλούν αληθινά. Είναι τα παιδιά της γειτονιάς που έγιναν μπράβοι του συστήματος, όχι από συμφέρον, αλλά από πίστη – γιατί έτσι γαλουχήθηκαν. Ο ένας δεν διαφέρει πολύ απ’ τον άλλον, κι όμως πρέπει να αναμετρηθούν γιατί οι πολιτικές τους ταυτότητες το απαιτούν. Πίσω από τις κραυγές, τις κομματικές βρισιές και το θεατρινίστικο νταηλίκι, κρύβεται μια βαθιά πίκρα για την κοινωνική τους θέση, μια ανομολόγητη ανάγκη να ανήκουν κάπου, έστω και με αίμα.
🕰 Ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο
Η Καβαλερία Ποπολάνα γράφεται σε μια εποχή πολιτικής αστάθειας, κομματικού φανατισμού και λαϊκής χειραγώγησης. Στις αρχές του 20ού αιώνα, στην Ελλάδα, η έννοια του κομματικού πατριωτισμού ήταν ενσωματωμένη στον κοινωνικό ιστό: το να μην είσαι «του κόμματος» ήταν σχεδόν κοινωνικό ατόπημα.
Οι παλικαράδες των καφενείων δεν ήταν απλοί θερμόαιμοι· ήταν πράκτορες των κομματικών μηχανισμών, που καθόριζαν την ψήφο με εκβιασμούς, ξύλο, και «τιμής ένεκεν» κρητικές μαγκιές. Το έργο του Ξενόπουλου δεν καταδικάζει, ούτε χλευάζει. Παρατηρεί με τρυφερή ειρωνεία αυτή τη ρομαντικά βλακώδη συμπεριφορά, αναδεικνύοντας την τραγικότητά της.
📜 Σκηνοθεσία και παραστάσεις
Το μονόπρακτο αυτό δεν έχει αποκτήσει ιδιαίτερα μεγάλη θεατρική ιστορία. Δεν αποτέλεσε κομμάτι μεγάλων ρεπερτορίων, ούτε έγινε ευρέως γνωστό όπως άλλα έργα του Ξενόπουλου. Ωστόσο, ανέβηκε πολλές φορές ως μέρος εορταστικών ή σχολικών παραστάσεων, καθώς ο συμπαγής του λόγος και οι δύο μόνο χαρακτήρες το καθιστούν ιδανικό για μικρές σκηνικές παραγωγές. Σε πιο σύγχρονα ανεβάσματα, το έργο αξιοποιείται κυρίως ως πολιτικό σχόλιο με κωμική χροιά – με ερμηνείες που παίζουν πάνω στην υπερβολή και το κλισέ για να γελάσει το κοινό, μα και να νιώσει εκείνη την ξινή γεύση του “τίποτα δεν άλλαξε”.
💭 Τι αποκομίζει ο θεατής;
Ο θεατής φεύγει με ένα πλατύ, μα πικρό χαμόγελο. Το γέλιο προκαλείται από την καρικατούρα – αλλά η θλίψη φωλιάζει πίσω από την αναγνώριση. Γιατί οι παλικαράδες της «Καβαλερίας» μπορεί να μη φορούν πια φουστανέλα, αλλά κυκλοφορούν ακόμη, με κουστούμι, με γραβάτα, με μικρόφωνο ή τιμολόγιο. Το έργο είναι επίκαιρο όχι γιατί προβλέπει το μέλλον, αλλά γιατί δεν σταμάτησε ποτέ να καθρεφτίζει το παρόν.
✍️ Ο συγγραφέας: Γρηγόριος Ξενόπουλος
Ο Γρηγόρης Ξενόπουλος (1867–1951) υπήρξε ένας από τους πλέον πολυγραφότατους συγγραφείς της νεοελληνικής γραμματείας. Δοκιμιογράφος, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, εκδότης και δημοσιογράφος, συνέδεσε το όνομά του κυρίως με τη δημιουργία του αστικού μυθιστορήματος. Το θέατρο του Ξενόπουλου κινείται ανάμεσα στην ψυχαγωγία και την κοινωνική παρατήρηση, χωρίς να φτάνει στον βαθύ υπαρξιακό στοχασμό, αλλά χωρίς και να του λείπει το βάθος της αλήθειας.
Στην Καβαλερία Ποπολάνα αποτυπώνει με ακρίβεια τον αστικό ρεαλισμό με λαϊκές ρίζες, χωρίς την ανάγκη βαρύγδουπης γλώσσας ή φιλοσοφικής περιπλοκής. Μόνο δύο άνδρες, ένα ραντεβού τιμής και ο ηλίθιος τρόμος του εγωισμού. Και κάπου εκεί, η σιωπή της λογικής.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
