Episode 148
Ρόσμερσχολμ ή Τα άσπρα άλογα του Ερρίκου Ίψεν
Στην πυκνή ομίχλη του 19ου αιώνα, όταν η Ευρώπη βράζει από κοινωνικές αναταράξεις και πνευματικές επαναστάσεις, ο Νορβηγός δραματουργός Ερρίκος Ίψεν μάς προσφέρει ένα από τα πιο αινιγματικά και μελαγχολικά του έργα: «Ρόσμερσχολμ», γνωστό και ως «Τα άσπρα άλογα». Πρόκειται για ένα δράμα που συγκεράζει πολιτικό προβληματισμό, ψυχολογικό βάθος και μεταφυσική ατμόσφαιρα, τοποθετημένο στο κλειστοφοβικό περιβάλλον ενός παλιού αρχοντικού γεμάτου σκιές, μυστικά και τύψεις.
Υπόθεση
Το έργο εκτυλίσσεται στο Ρόσμερσχολμ, το πατρογονικό αρχοντικό της οικογένειας Ρόσμερ, που λειτουργεί σχεδόν ως ζωντανό ον: βαραίνει, καταπνίγει, στοιχειώνει. Ο Γιόχαν Ρόσμερ, πρώην ιερέας, έχει αποσυρθεί από την ενεργό ζωή μετά την αυτοκτονία της συζύγου του, Μπεάτα. Στο πλευρό του βρίσκεται η Ρεβέκκα Βεστ, μια νεαρή διανοούμενη γυναίκα που μοιράζεται με τον Ρόσμερ συζητήσεις περί ηθικής, προόδου και ανθρώπινης ελευθερίας. Ένα κρυφό, μη ομολογημένο πάθος τους ενώνει, αλλά δεν τολμούν να το αγγίξουν. Κι όμως, το παρελθόν δεν έχει σιωπήσει. Η φαινομενικά αθώα παρουσία της Ρεβέκκας αποδεικνύεται καταλυτική: η Μπεάτα οδηγήθηκε στην αυτοκτονία εξαιτίας της, αν και άθελά της. Η ίδια η Ρεβέκκα μεταμορφώνεται στο έργο – από μια γυναίκα αυτόνομη και αφοσιωμένη σε ιδέες, σε μια ψυχή που παλεύει να εξιλεωθεί για το αμάρτημα της έμμεσης συνενοχής. Το τραγικό φινάλε, η διπλή αυτοκτονία των πρωταγωνιστών, δεν είναι απλώς κάθαρση· είναι ήττα. Ήττα του έρωτα, της προόδου, της ανθρώπινης προσπάθειας να ξεφύγει από τις αλυσίδες του παρελθόντος και του ενοχικού ασυνειδήτου.
Χαρακτήρες
Ο Γιόχαν Ρόσμερ είναι ένας χαρακτήρας που θυμίζει τη Νόρα από το Κουκλόσπιτο, μόνο που εδώ έχουμε έναν άντρα που παλεύει να ελευθερωθεί όχι από κοινωνικούς ρόλους αλλά από την ίδια του την οικογενειακή παράδοση και τις αυστηρές αξίες της τάξης του. Είναι ιδεαλιστής, αλλά και ευάλωτος. Πιστεύει ότι μπορεί να υπάρξει αγνός, ηθικός και ελεύθερος ταυτόχρονα – όμως το έργο διαψεύδει αυτή την ουτοπία.
Η Ρεβέκκα Βεστ είναι μία από τις πιο σύνθετες ηρωίδες του Ίψεν. Διανοούμενη, ανεξάρτητη, αρχικά φαίνεται να χειραγωγεί τους άλλους για έναν ανώτερο σκοπό. Μα όσο προχωρά η πλοκή, αποκαλύπτεται η τραγική της φύση. Η ενοχή της δεν είναι μόνο για τον θάνατο της Μπεάτα· είναι ενοχή ύπαρξης, ασυμφιλίωτη με τον κόσμο των αξιών που ενστερνίζεται ο Ρόσμερ. Η αυτοκτονία της είναι και μια πράξη λύτρωσης, αλλά και μια ύστατη προσπάθεια να αγαπήσει όπως δεν είχε μπορέσει πριν.
Ο Κρολλ, ο γαμπρός του Ρόσμερ και πολιτικός συντηρητικός, αντιπροσωπεύει τη φωνή της Παλαιάς Τάξης. Είναι ο αντίπαλος όχι μόνο πολιτικά, αλλά και ηθικά· είναι αυτός που αποκαλύπτει τη σκιερή πλευρά της Ρεβέκκας, πυροδοτώντας την τελική πτώση.
Συμβολισμοί και Ιστορικό Υπόβαθρο
Ο τίτλος Ρόσμερσχολμ είναι από μόνος του ένα ψυχικό τοπίο. Το ίδιο το σπίτι συμβολίζει τη συνείδηση – ένα παλιό, αυστηρό οικοδόμημα που αντιστέκεται στην αλλαγή. Όσο για τα «άσπρα άλογα», είναι οι φήμες των χωρικών για φαντάσματα που εμφανίζονται τα βράδια. Μα στην ουσία πρόκειται για προβολές των ενοχών, των ανομολόγητων παθών, του βουβού πένθους.
Το έργο ανεβαίνει το 1886, σε μια εποχή που ο Ίψεν έχει ήδη καταξιωθεί με το Κουκλόσπιτο και τη Φιλοδοξία του Δρ. Στοκμαν. Η Ευρώπη βρίσκεται εν μέσω πολιτικής ζύμωσης· οι αστικές κοινωνίες αρχίζουν να ερωτοτροπούν με τις σοσιαλιστικές ιδέες, ενώ το άτομο προσπαθεί να αυτοπροσδιοριστεί έξω από τη θρησκεία και τις πατροπαράδοτες δομές. Η Νορβηγία δεν αποτελεί εξαίρεση. Το έργο αντανακλά αυτό το υπαρξιακό κενό, αλλά και την ανάγκη για έναν νέο ηθικό άνθρωπο – που όμως δεν έχει ακόμη βρει το έδαφος να σταθεί.
Στην Ελλάδα, το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στα μέσα του 20ού αιώνα, με εμβληματικές ερμηνείες και σκηνοθετικές προσεγγίσεις που τόνισαν το ψυχολογικό βάθος και τη μυστικιστική του αύρα. Η θεατρική του δύναμη συνεχίζει να προκαλεί και να συγκινεί, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης, όπου το παλιό και το νέο συγκρούονται με βίαιο τρόπο.
Τι αποκομίζει ο θεατής
Ο θεατής φεύγει από την παράσταση όχι με ελπίδα, αλλά με έναν σιωπηλό προβληματισμό. Έχει παρακολουθήσει την αργή κατάρρευση δύο ανθρώπων που προσπάθησαν να αγαπήσουν με καθαρότητα, αλλά πνίγηκαν στην άβυσσο της ενοχής και της κληρονομιάς. Το έργο δεν λυτρώνει – όπως δεν λυτρώνει ούτε η ζωή. Μας λέει όμως μια μεγάλη αλήθεια: η ελευθερία απαιτεί πρώτα την κατάβαση στον Άδη της συνείδησης. Κι αυτό, όχι όλοι το αντέχουν.
Ο συγγραφέας
Ο Ερρίκος Ίψεν (1828–1906) θεωρείται ο θεμελιωτής του σύγχρονου ψυχολογικού ρεαλισμού στο θέατρο. Ο ίδιος υπήρξε μια μοναχική μορφή, ένας εξόριστος στη Ρώμη και στη Δρέσδη, που έγραφε πάντα από απόσταση για τη νορβηγική κοινωνία – με ακρίβεια νυστεριού. Τα έργα του ανατέμνουν το ψέμα κάτω από την αστική ευπρέπεια, εξετάζουν τους ρόλους των φύλων, τη σύγκρουση ιδεών, και τη βαθιά ανάγκη του ανθρώπου για αλήθεια και εσωτερική καθαρότητα. Στο Ρόσμερσχολμ φτάνει ίσως στην πιο σκοτεινή και απαισιόδοξη κορύφωση αυτής της διαδρομής. Το Ρόσμερσχολμ δεν είναι ένα έργο που θα το αγαπήσεις αμέσως. Δεν σε αγκαλιάζει, σε κοιτάζει κατάματα. Είναι μια φωνή μέσα στη σιωπή που σε ρωτά: «Έχεις αλήθεια το θάρρος να ζήσεις με τις ιδέες σου;» Και η απάντηση, αν δοθεί, ίσως κοστίσει ακριβά.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
