Episode 122
Το Προξενιό Της Αντιγόνης. Βασίλης Ζιώγας
Ένα κωμικοτραγικό δράμα για την παράνοια της απώλειας και το τραύμα της επιβίωσης
Ο Βασίλης Ζιώγας, ένας από τους πιο ιδιαίτερους και παραγνωρισμένους θεατρικούς συγγραφείς του ύστερου ελληνικού 20ού αιώνα, μας χάρισε με Το Προξενιό της Αντιγόνης (γραμμένο το 1972) ένα μονόπρακτο που ανήκει στη σφαίρα του θεάτρου του παραλόγου, με έντονα στοιχεία ψυχολογικού θρίλερ και κωμικοτραγικής υπερβολής. Πρόκειται για μια σύνθεση εξαιρετικά εσωτερική, σχεδόν φροϋδική, όπου η πένθιμη εμμονή για μια κόρη που χάθηκε μετατρέπεται σε τελετουργικό εφιάλτη.
Υπόθεση και βασικά πρόσωπα
Η ιστορία ξεκινά φαινομενικά αθώα: ένας νεαρός, ο Δάσκαλος, οδηγείται με προξενιό σε ένα σπίτι για να γνωρίσει μια πιθανή νύφη, την Αντιγόνη. Το σπίτι, όμως, δεν είναι απλώς το σκηνικό μιας τυπικής ανατολίτικης προξενιάς· είναι ένα μνήμα. Η Αντιγόνη είναι νεκρή. Οι γονείς της δεν το έχουν αποδεχθεί και διατηρούν το κρανίο της στολισμένο, ως νύφη, σιωπηλό μέσα στο σκοτάδι του σπιτιού.
Ο Δάσκαλος είναι μια φιγούρα απομονωμένη και εύθραυστη. Ένας εσωστρεφής άντρας, σχεδόν άφυλος στην αρχή, που δεν έχει βιώσει τον έρωτα και καταφεύγει στην αυταπάτη για να αντέξει την ύπαρξή του. Η «γνωριμία» του με την Αντιγόνη είναι για εκείνον κάτι το αφύσικα ελκτικό — η σιωπή της, το πέπλο, η στατικότητα της παρουσίας της προκαλούν μια ανατριχιαστική έλξη. Η επιθυμία του αφυπνίζεται με τρόπους επικίνδυνους.
Οι γονείς, η Θεία και ο Προξενητής, αποτελούν τις γκροτέσκες δυνάμεις της άρνησης. Είναι αυτοί που κανονίζουν τον «γάμο» με την Αντιγόνη, προσπαθώντας να διατηρήσουν στη ζωή το όνειρο που δεν πραγματώθηκε ποτέ: να παντρέψουν την κόρη τους. Η αγάπη τους, τυφλωμένη από τον πόνο, μετατρέπεται σε τερατώδη προσκόλληση.
Σκηνικό και ατμόσφαιρα: ένας κόσμος έξω από τον χρόνο
Το σκηνικό είναι σκοτεινό, σχεδόν αποπνικτικό. Η δράση εκτυλίσσεται σε ένα σπίτι-μαυσωλείο, όπου ο χρόνος έχει σταματήσει. Το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν αρμονικά με το φάντασμα της Αντιγόνης, σε μια ψευδαίσθηση πραγματικότητας που ο θεατής αντιλαμβάνεται σταδιακά. Ο κόσμος του έργου θυμίζει τις ατμόσφαιρες του Μπέκετ και του Ιονέσκο, αλλά με έντονα ελληνικό άρωμα: το λαϊκό πένθος, οι ρίζες της επαρχίας, το πνιγηρό καθήκον της «νύφης».
Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο
Το έργο γράφεται το 1972, στο αποκορύφωμα της δικτατορίας. Ο ψυχολογικός μαρασμός και η κοινωνική ασφυξία εκείνης της εποχής διαποτίζουν το κείμενο: οι ήρωες είναι φαντάσματα ανθρώπων, εγκλωβισμένοι σε ρόλους που η κοινωνία επιβάλλει. Η ιδέα της νύφης, τόσο ιερή στο ελληνικό οικογενειακό φαντασιακό, γίνεται εδώ σύμβολο της αρρώστιας μιας κοινωνίας που δεν ξέρει να πενθεί, δεν ξέρει να ξεπερνά. Κρατιέται από τα φαντάσματα της παράδοσης, ακόμα κι αν αυτά την καταβροχθίζουν.
Η πρώτη παρουσίαση του έργου
Η πρώτη θεατρική παρουσίαση του έργου στην Ελλάδα έγινε το 1974, στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, λίγο μετά την πτώση της Χούντας. Η επιλογή του Κουν να ανεβάσει ένα τέτοιο έργο αμέσως μετά την πολιτική αποσυμπίεση μαρτυρεί το θάρρος του να φέρει στο φως το τραύμα μιας ολόκληρης εποχής μέσα από μια μεταφορική, σχεδόν μυστηριακή γλώσσα. Η παράσταση είχε έντονη αποδοχή από το καλλιτεχνικό κοινό, όχι όμως μαζική απήχηση στο ευρύ κοινό της εποχής, καθώς το έργο απαιτεί υψηλή ψυχική εγρήγορση και συμβολική ανάγνωση.
Δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες διεθνείς παραστάσεις του έργου, γεγονός που υπογραμμίζει τον βαθύτατα ελληνικό χαρακτήρα του. Η ελληνική κοινωνία, με τη σχέση της με τον θάνατο, την προξενιά, την παράδοση και το γυναικείο σώμα, είναι ο αληθινός καμβάς του Ζιώγα.
Τι αποκομίζει ο θεατής
Ο θεατής φεύγει με ένα βάρος αλλά και με μια σιωπηλή ανατριχίλα. Το Προξενιό της Αντιγόνης δεν λυτρώνει — δεν προσφέρει την κάθαρση του αρχαίου δράματος. Μάλλον προσφέρει τη συνειδητοποίηση: πως η άρνηση του θανάτου οδηγεί στη νέκρωση της ζωής· πως η επιθυμία όταν αγκιστρώνεται στο ανύπαρκτο, γίνεται παραφροσύνη. Και μέσα σε αυτή την παραδοξότητα, αναδύεται η ερώτηση: ποια Αντιγόνη προσπαθούμε να παντρέψουμε όλοι μας; Τι κρατάμε ντυμένο νύφη, ενώ έχει πεθάνει εδώ και χρόνια μέσα μας;
Ο συγγραφέας: Βασίλης Ζιώγας
Ο Βασίλης Ζιώγας (1937–2001) ήταν θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος με βαθύ υπαρξιακό και φιλοσοφικό υπόβαθρο. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και υπήρξε ιδρυτικό μέλος του περιοδικού Διαγώνιος. Το έργο του χαρακτηρίζεται από μια σκοτεινή ποιητικότητα, μια τάση να εντοπίζει το παράλογο στο καθημερινό και το μακάβριο στο οικείο. Στα θεατρικά του έργα κυριαρχούν η μοναξιά, η σήψη της οικογένειας, η απώλεια και η αδιέξοδη επικοινωνία. Δεν έγινε ποτέ μαζικά δημοφιλής, αλλά εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους ανθρώπους του θεάτρου για το ιδιότυπο και θαρραλέο στίγμα του.
Το Προξενιό της Αντιγόνης είναι μια σκοτεινή λαμπρή τελετουργία. Ένα θρίλερ ψυχών, που ζητά από τον θεατή να κοιτάξει μέσα στα βάθη της δικής του άρνησης, της δικής του απώλειας και των σιωπών που τον στοιχειώνουν. Είναι το προξενιό με την ίδια τη μνήμη.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
