Episode 129
Άμλετ - Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
«Άμλετ» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ – Μια ψυχογραφία της ανθρώπινης μοναξιάς και του αρχετυπικού τραύματος
Στο βασίλειο της Δανίας, ο πρίγκιπας Άμλετ επιστρέφει από τις σπουδές του στο Βίτενμπεργκ για να παραστεί στην κηδεία του πατέρα του. Αντί για πένθος, βλέπει τον θείο του, Κλαύδιο, να ανεβαίνει στον θρόνο και να παντρεύεται τη μητέρα του, τη Γερτρούδη, μόλις λίγες εβδομάδες από τον θάνατο του πατέρα του. Το φάντασμα του νεκρού βασιλιά αποκαλύπτει στον Άμλετ την αλήθεια: ο Κλαύδιος, ο ίδιος του ο θείος, αδελφός του νεκρού βασιλιά, δολοφόνησε τον αδελφό του για να καταλάβει τον θρόνο και τη βασίλισσα. Από εκεί ξεκινά το μαρτύριο του Άμλετ, ένα ψυχογράφημα που ακροβατεί ανάμεσα στη λογική και την τρέλα.
Ο Άμλετ δεν είναι ήρωας εκδίκησης, όπως ίσως φαινόταν σε μια πρώτη ανάγνωση. Ο Σαίξπηρ τον πλάθει σαν καθρέφτη του Ορέστη της αρχαίας τραγωδίας. Όπως ο Ορέστης, έτσι κι ο Άμλετ βλέπει το ιερό της μητρικής φιγούρας να καταρρέει – η Γερτρούδη, όπως και η Κλυταιμνήστρα, προδίδει τον πατέρα με τον εραστή της. Ο Ορέστης, όμως, έχει μια θεϊκή εντολή: να σκοτώσει τη μητέρα του και να εκδικηθεί. Ο Άμλετ, αντίθετα, δεν έχει κανέναν θεό να τον καθοδηγήσει, μόνο τη δική του συνείδηση και τα φαντάσματα των νεκρών. Ο Ορέστης βρίσκει λύτρωση σε μια θεϊκή δίκη, ενώ ο Άμλετ χάνεται σε έναν κύκλο αίματος χωρίς έξοδο, μια τραγωδία δίχως κάθαρση.
Το τραγικότερο όλων δεν είναι η εκδίκηση. Είναι ο πόνος της προδοσίας. Ο Άμλετ δεν πληγώνεται μόνο επειδή ο πατέρας του δολοφονήθηκε, αλλά γιατί η μητέρα του, το ιερότερο πρόσωπο της ζωής του, πέφτει στα μάτια του, σαν να ξεγυμνώνεται από το αρχέτυπο της μητέρας και να γίνεται μια γυναίκα που συμβιβάζεται, προδίδει και αμαρτάνει. Η Γερτρούδη δεν απλώς ξαναπαντρεύεται – ανεβάζει στον θρόνο τον ίδιο τον αδελφό του νεκρού συζύγου της. Αυτό κάνει την προδοσία ανείπωτη: ο Κλαύδιος δεν είναι ένας ξένος εραστής, αλλά ο αδελφός του πατέρα του Άμλετ, πράγμα που καθιστά το δράμα βαθύτερο και πιο επώδυνο.
Ο Άμλετ δεν στηρίζεται από κανέναν. Ο έρωτας τον εγκαταλείπει (Οφηλία), οι φίλοι τον προδίδουν (Ρόζενκραντς και Γκίλντενστερν), και το περιβάλλον τον πιέζει να σωπάσει. Βυθίζεται στην παράνοια – αλλά μήπως δεν είναι παράνοια αλλά ιερή τρέλα, όπως στον Ορέστη; Μήπως είναι η επανάσταση της ψυχής όταν το περιβάλλον καταρρέει και κανείς δεν της προσφέρει λύτρωση; Η αδυναμία του Άμλετ να δράσει δεν είναι δειλία, αλλά συνειδητοποίηση της ματαιότητας της εκδίκησης: ό,τι κι αν κάνει, η αθωότητα έχει χαθεί, και η μητέρα δεν θα ξαναφορέσει το φωτοστέφανο της ιερότητας. Ο Άμλετ χάνεται σε έναν κύκλο αίματος χωρίς έξοδο, μια τραγωδία δίχως κάθαρση.
Χαρακτήρες και Σκιαγράφησή τους
• Άμλετ: Μια ψυχή ραγισμένη, διάνοια που ταλαντεύεται ανάμεσα στη λογική και την παράνοια. Διστάζει, αναρωτιέται, μονολογεί, βυθίζεται σε μια φιλοσοφική αναζήτηση για το νόημα της ζωής και της δικαιοσύνης. Η δειλία και η αυτοκαταστροφική του στάση δείχνουν την αιώνια πάλη του ανθρώπου με το ίδιο του το είναι.
• Κλαύδιος: Ένας αδίστακτος φιλόδοξος, ο δολοφόνος-βασιλιάς που, κάτω από τη μάσκα της ευγένειας, κρύβει τον κυνισμό και την ανασφάλεια.
• Γερτρούδη: Η μητέρα που συμβιβάζεται, που επιλέγει τη σιγουριά της θέσης της έναντι της ηθικής αλήθειας. Στα μάτια του Άμλετ είναι προδότρα, αλλά και θύμα της εποχής της.
• Οφηλία: Η αθωότητα που συντρίβεται ανάμεσα στη δύναμη των παθών και στη σκληρότητα της πραγματικότητας. Η τρέλα της αντικατοπτρίζει την παραφροσύνη του κόσμου γύρω της.
• Πολώνιος, Λαέρτης, Οράτιος: Φωνές της εξουσίας, της εκδίκησης και της αφοσίωσης. Ο Πολώνιος είναι ο αυλοκόλακας, ο Λαέρτης η οργισμένη νιότη, ο Οράτιος η φωνή της φιλίας και της λογικής.
Υπόβαθρο της εποχής και Ιστορικά Στοιχεία
Ο Σαίξπηρ γράφει τον Άμλετ γύρω στο 1600–1601, σε μια εποχή μεταβατική, όπου η Ελισαβετιανή Αγγλία βράζει από ερωτήσεις γύρω από τη βασιλική εξουσία, την ηθική, τη θρησκεία, και την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο Άμλετ είναι παιδί της Αναγέννησης, αλλά και της σκοτεινιάς του Μεσαίωνα που έσβηνε. Η έμπνευση για το έργο πιθανώς αντλείται από τον Σκανδιναβικό θρύλο του Άμλετ, αλλά ο Σαίξπηρ τον ανεβάζει σε φιλοσοφικά ύψη.
Πρεμιέρες
Το έργο έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην Αγγλία περίπου το 1609, αν και πιστεύεται ότι πρωτοπαρουσιάστηκε το 1601 στο Γκλόουμπ Θίατερ. Στην Ελλάδα, ο Άμλετ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1864 από τον θίασο του Αριστείδη Οικονόμου, σηματοδοτώντας τη στροφή του ελληνικού θεάτρου προς τα σαιξπηρικά δράματα και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Τι αποκομίζει ο θεατής
Η παράσταση αφήνει τον θεατή με μια βαριά σιωπή. Φεύγεις με το αίσθημα της ματαιότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, της προδοσίας που έρχεται όχι απ’ τους εχθρούς αλλά από εκείνους που αγαπάμε. Και μένεις με το ανατριχιαστικό ερώτημα: ποιο είναι το χειρότερο; Να ξέρεις την αλήθεια και να μην μπορείς να την αλλάξεις ή να μείνεις στο σκοτάδι και να ζεις ήσυχος;
Ο θεατής δεν φεύγει απλώς με την αίσθηση μιας τραγωδίας. Ο Άμλετ τον βυθίζει σε μια ενδοσκόπηση:
• Για την ανθρώπινη αδυναμία, την αναβλητικότητα, τον φόβο της δράσης.
• Για την απόλυτη μοναξιά του ατόμου απέναντι στη μοίρα.
• Για τον κύκλο της βίας, όπου η εκδίκηση γεννά κι άλλη εκδίκηση και η αλήθεια θυσιάζεται στο βωμό της εξουσίας.
• Για το νόημα της ζωής, το «Να ζει κανείς ή να μη ζει» που στοιχειώνει κάθε άνθρωπο που αναρωτιέται ποιος είναι ο σκοπός του.
Η αίσθηση του θεατή φεύγοντας
Ο θεατής φεύγει βαρύς, σαν να έχει κουβαλήσει στην πλάτη του την ιστορία όλων των ανθρώπων που πάλεψαν με τον εαυτό τους. Μένει με την πικρή γεύση της ματαιότητας, αλλά και με μια πικρή σοφία: ότι η ζωή είναι στιγμιαία, γεμάτη δίλημμα και αβεβαιότητα. Ότι η αλήθεια, όσο κι αν τη ζητάς, ίσως έρθει πολύ αργά ή να είναι πολύ δύσκολο να τη διαχειριστείς.
Επίλογος – Η διαχρονικότητα του Σαίξπηρ
Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1564–1616) δεν είναι απλώς ο μεγαλύτερος δραματουργός όλων των εποχών. Είναι ο ποιητής της ανθρώπινης ψυχής, εκείνος που μας έμαθε πως η αλήθεια δεν είναι ποτέ απλή, η εκδίκηση ποτέ ολοκληρωτική, και η αγάπη ποτέ αναίμακτη. Ο Άμλετ δεν μας αφήνει με απαντήσεις, αλλά με ερωτήματα – και ίσως αυτή να είναι η αληθινή του κληρονομιά.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
