Episode 149
Η ηδονή της τιμιότητας-Λουίτζι Πιραντέλλο.
Το θεατρικό έργο «Η ηδονή της τιμιότητος» (La Piacere dell’onestà), γραμμένο από τον σπουδαίο Ιταλό δραματουργό Λουίτζι Πιραντέλλο το 1917, αποτελεί μία από τις πιο αιχμηρές και ανατρεπτικές σάτιρες πάνω στην έννοια της ηθικής, της κοινωνικής υποκρισίας και της προσωπικής μεταμόρφωσης. Με φόντο τη μικροαστική Ιταλία των αρχών του 20ού αιώνα –μια κοινωνία ερμητικά κλειστή, όπου οι αξίες διακινούνται με όρους συμφέροντος και όχι αλήθειας– ο συγγραφέας τολμά να φωνάξει μέσα από έναν απροσδόκητο ήρωα πως η τιμιότητα… μπορεί να γίνει πάθος. Μπορεί να γίνει ηδονή.
Υπόθεση – Ο πυρήνας της «αντιηθικής»
Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τον Άντζελο Μπαλντοβίνο, έναν φτωχό, αμόρφωτο αλλά πνευματώδη άνδρα που ζει από μικροαπατεωνιές. Ο Μπαλντοβίνο δέχεται να παντρευτεί, έναντι αμοιβής, μια νεαρή ορφανή την οποία άφησε έγκυο ο μαρκήσιος Φάμπιο Κόλι – ένας αριστοκράτης που θέλει να διαφυλάξει την κοινωνική του εικόνα και να συνεχίσει ακάθεκτος τον έκλυτο βίο του.
Στην αρχή, όλα δείχνουν πως πρόκειται για μια συμφωνία μεταξύ ανέντιμων ανδρών. Όμως, καθώς το έργο ξετυλίγεται, ο «κακοποιός» Μπαλντοβίνο σταδιακά μεταμορφώνεται. Βλέποντας κατάματα την υποκρισία της ανώτερης τάξης, αρχίζει να ανακαλύπτει μια βαθιά ανάγκη: να γίνει αληθινά τίμιος. Να φερθεί αξιοπρεπώς – όχι ως κοινωνική υποχρέωση, αλλά ως εσωτερική επιλογή. Και τότε το έργο στρέφεται σε ένα σχεδόν μεταφυσικό επίπεδο, όπου η τιμιότητα δεν είναι πια απλώς αρετή, αλλά προσωπικό βίωμα, εσωτερική απόλαυση. Η ηδονή του να κοιμάσαι με καθαρή συνείδηση.
Οι χαρακτήρες – Ο Πιραντελλικός καθρέφτης
Ο Μπαλντοβίνο είναι ένας τυπικός Πιραντελλικός ήρωας: ένας άνθρωπος με πολλά προσωπεία που καλείται κάποια στιγμή να επιλέξει πρόσωπο. Πίσω από την κοινωνική του «βρωμιά» κρύβεται ένας καλοσχηματισμένος εσωτερικός κόσμος που απλώς δεν είχε ποτέ ευκαιρία να εκφραστεί. Ο τρόπος με τον οποίο απαιτεί να σταματήσει ο μαρκήσιος τη σχέση με τη γυναίκα του ή αλλιώς να φύγει εκείνος, αποκαλύπτει μια εντιμότητα που ξεπερνά τις κοινωνικές νόρμες. Είναι η εντιμότητα του ανθρώπου που έπαθε και έμαθε.
Ο Φάμπιο Κόλι, ο μαρκήσιος, είναι η προσωποποίηση της κοινωνικής ατιμίας που κρύβεται πίσω από την κουρτίνα του κύρους και της τάξης. Η στάση του φωτίζει τη διαχρονική υποκρισία των «ευγενών» που καταπατούν τις αξίες τους, αλλά απαιτούν από τους άλλους να τις σέβονται.
Η νεαρή γυναίκα που εμπλέκεται στο σκάνδαλο είναι περισσότερο σύμβολο παρά χαρακτήρας: είναι το λάφυρο πάνω στο οποίο δοκιμάζονται τα αντρικά ήθη. Όμως τελικά, όπως συχνά στον Πιραντέλλο, οι ρόλοι αντιστρέφονται και οι αδύναμοι αναδεικνύονται σε ηθικούς καταλύτες.
Ιστορικό υπόβαθρο – Ιταλία, Α' Παγκόσμιος και κοινωνικές μετατοπίσεις
Το έργο γράφεται μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο βαθύτατης κοινωνικής κρίσης. Το 1917, η Ιταλία βιώνει τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τις ταξικές συγκρούσεις και την έντονη αμφισβήτηση των θεσμών. Η κοινωνία αρχίζει να ξεγυμνώνεται από τις φαντασιώσεις της: η ευγένεια δεν σημαίνει καλοσύνη, η φτώχεια δεν σημαίνει ατιμία, ο γάμος δεν σημαίνει αγάπη. Ο Πιραντέλλο πιάνει το νήμα αυτής της κοινωνικής μετάλλαξης και το μετατρέπει σε ένα θεατρικό ξυράφι που κόβει τον καθωσπρεπισμό.
Πρεμιέρα και πορεία
Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε το 1917 στη Ρώμη, με τεράστια απήχηση. Στην Ελλάδα, το έργο παρουσιάστηκε αρκετές δεκαετίες αργότερα, με πιο γνωστή την τηλεοπτική μεταφορά του 1976 με την Τασσώ Καββαδία, στα πλαίσια της εμβληματικής εκπομπής «Θέατρο της Δευτέρας». Έκτοτε ανέβηκε από αρκετούς θιάσους, κυρίως με τη μορφή μοντέρνων διασκευών, καθώς η θεματική του –τιμιότητα έναντι κοινωνικού φαίνεσθαι– παραμένει διαχρονική.
Η αίσθηση του θεατή
Φεύγοντας από την παράσταση, ο θεατής μένει με μια αίσθηση καθαρής απορίας: Ποιος τελικά είναι τίμιος; Και ποιος φαίνεται απλώς τίμιος; Ο Πιραντέλλο δεν επιβάλλει απαντήσεις. Σου ανοίγει μια εσωτερική πόρτα για να τις βρεις μόνος σου. Το γέλιο που προκαλεί ο Μπαλντοβίνο, ιδίως στις πρώτες σκηνές, μετατρέπεται σε γνήσια συγκίνηση. Και κάπου εκεί –ανάμεσα στο γελοίο και στο τραγικό– βρίσκεται ο σκληρός καθρέφτης του έργου.
Ο συγγραφέας – Ο ανατόμος της ψυχής
Ο Λουίτζι Πιραντέλλο (1867–1936), γεννημένος στον Ακράγαντα της Σικελίας, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1934, είναι από τους σπουδαιότερους στοχαστές της παγκόσμιας σκηνής. Δραματουργός του "διχασμένου εαυτού", της σχετικότητας της αλήθειας και της πολλαπλότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, κατόρθωσε να μεταφέρει στη σκηνή φιλοσοφικά ερωτήματα με χιούμορ, τραγικότητα και μια σπάνια ενσυναίσθηση.
«Η ηδονή της τιμιότητος» είναι ένα από τα έργα που συμπυκνώνει την ουσία του: πως τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, κι όμως κάποτε –σπάνια, αλλά έντονα– κάποιος τολμά να είναι όπως είναι. Και τότε... είναι σαν να γεύεται, πραγματικά, για πρώτη φορά στη ζωή του, την ηδονή της συνείδησης.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
